Mszą św. w toruńskiej katedrze pod przewodnictwem abp. Wojciecha Polaka, prymasa Polski, rozpoczęły się uroczystości upamiętniające pochodzącego z Torunia wielkiego astronoma. Eucharystię koncelebrowali m.in. kard. Gerhard Mueller, biskup toruński Wiesław Śmigiel, bp Józef Szamocki, abp warmiński Józef Górzyński, bp Jan Kopiec, członek Rady Naukowej Komisji Episkopatu Polski. We Mszy św. uczestniczyli przedstawiciele bratnich kościołów.
We Mszy św. uczestniczył także senat Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, przedstawiciele harcerzy, wojska, świata nauki, władz samorządowych i państwowych oraz siostry zakonne.
W homilii biskup Wiesław Śmigiel przypomniał związki Mikołaja Kopernika z naszą diecezją. Urodził się w parafii katedralnej, tu został ochrzczony i mieszkał przy ul. św. Anny. W Chełmnie uczył się w placówce kierowanej przez Braci Wspólnego Życia, a w klasztorze benedyktynek posługiwały jego ciocia i siostra. W Grudziądzu wygłosił traktat o monecie, natomiast w Lubawie dzięki zachętom przyjaciół podjął decyzję o wydaniu drukiem dzieła „De revolutionibus orbium coelestium”. Toruński Pasterz zaznaczył, że Kopernik „nie przeciwstawiał, lecz doskonale łączył naukę i wiarę, pokazał nam, jak je harmonijnie łączyć. Był przekonany, że jego odkrycia to owoc współpracy wiary i rozumu”. Wybitny naukowiec, cechował się ogromną pokorą, wiedząc, że jego badania mogą nie być dobrze zrozumiane przez współczesnych. Uważał, że rozum to dar Boży, a jego dobre wykorzystanie nie oddala od Boga. Stąd też można powiedzieć, że „jego twórczość to hymn pochwalny na cześć Bożej mądrości”. – Niech będzie dla nas przykładem naukowca oraz człowieka głębokiej i dojrzałej wiary – mówił biskup Śmigiel
Po Mszy św. odsłonięto tablicę upamiętniającą Mikołaja Kopernika. Mieści się ona w kaplicy należącej do rodziny astronoma – pod wezwaniem św. Elżbiety. Tablicę poświęcił Prymas Polski. Następnie procesyjnie udano się, aby złożyć kwiaty pod pomnikiem Mikołaja Kopernika. Pierwszą wiązankę w imieniu prezydenta Polski Andrzeja Dudy złożyła szef Kancelarii Prezydenta RP Grażyna Ignaczak-Bandych.
Następnie na Auli UMK dokonano inauguracji Światowego Kongresu Kopernikańskiego. Wydarzenie to łączyło się z dorocznym świętem uczelni. Uroczystość otworzył rektor uniwersytetu prof. Andrzej Sokala, który przywitał przybyłych gości, w tym rektorów i prorektorów polskich uczelni, a także dawnych rektorów UMK; przedstawicieli towarzystw naukowych oraz instytucji kulturalnych i artystycznych. Przypomniał obchody 500-lecia urodzin Kopernika, których owocem było wybudowanie nowego miasteczka uniwersyteckiego, a także dzieje uniwersytetu, który powołali do istnienia profesorowie przybyli ze Lwowa. Mówiąc o patronie uczelni, zwrócił uwagę, że był nie tylko wybitnym naukowcem, ale i wnikliwym obserwatorem, korzystającym również z doświadczenia poprzedników. Zanim ukazał się traktat o monecie, Kopernik pracował nad nim 13 lat. Podobnie zajmując się astronomią, „zebrał imponujący katalog obserwacji nieba” sięgający starożytnych badaczy. Był człowiekiem wielu talentów i zainteresowań, które potrafił doskonale łączyć.
Jak zwrócił uwagę rektor uczelni, „uniwersytet musi kształtować wyobraźnię przyszłych pokoleń, wyobraźnię, która sięgnie poza horyzont”. Wzorem Kopernika, który w zajmowaniu się nauką widział sposób na to, by pomóc innym, ludzi nauki winna charakteryzować „chęć doskonalenia siebie i świata, zdobywania wiedzy i jej wykorzystania”.
Do uczestników spotkania list skierował prezydent Andrzej Duda. Po przypomnieniu biogramu astronoma wyjaśnił genezę i zadania Akademii Kopernikańskiej, która ma być swoistym pomnikiem na cześć astronoma. Jak wyjaśnił Minister Edukacji i Nauki prof. Przemysław Czarnek, nie ma ona być konkurencją dla placówek naukowych, ale „platformą debaty, wymiany myśli i współpracy naukowej”.
Światowy Kongres Kopernikański będzie miał miejsce na trzech uczelniach – Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, Uniwersytecie Jagiellońskim oraz Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim. Stąd też wystąpienia rektorów trzech uczelni, którzy zarysowali tematykę kolejnych części kongresu.
Rektor UJ, prof. Jacek Popiel, przypomniał również o kopernikańskich zabytkach, znajdujących się w Bibliotece Jagiellońskiej oraz Collegium Novum. Z kolei w Collegium Minus można oglądać instrumenty astronomiczne z czasów Kopernika. Zaznaczył, że współcześnie możemy zaczerpnąć od wielkiego badacza model studium, interdyscyplinarność, wolność myśli i odwagę. Zapowiedział też, że druga część kongresu odbędzie się w maju w Krakowie. Rektor UWM, prof. Jerzy Przyborowski, przypomniał związki astronoma z Warmią oraz jego zaangażowanie społeczne. Na część kongresu, która odbędzie się w czerwcu, zaprosił szczególnie historyków i historyków sztuki. O ostatniej, wrześniowej części kongresu opowiadał prof. Krzysztof Mikulski z Centrum Badań Kopernikańskich. Będzie ona poświęcona astronomii oraz recepcji postaci Kopernika na przestrzeni dziejów.
WYKŁAD INAUGURACYJNY WYGŁOSIŁ PROF. PHILLIP JAMES EDWIN PEEBLES, KANADYJSKI ASTRONOM I KOSMOLOG, LAUREAT NAGRODY NOBLA W DZIEDZINIE FIZYKI ZA ROK 2019.
Inne przemówienia wygłosili m.in.: przewodnicząca Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich prof. Bogumiła Kaniewska, marszałek województwa Piotr Całbecki i prezes Polskiego Towarzystwa Astronomicznego prof. Marek Sarna.
Druga część spotkania miała miejsce w Centrum Kulturalno-Kongresowym Jordanki. Wręczono tam nominacje dla członków Akademii Kopernikańskiej oraz dla Sekretarza Generalnego. W skład akademii wchodzi 5 izb: Astronomii i Nauk Matematyczno-Przyrodniczych, Nauk Medycznych, Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Filozofii i Teologii oraz Nauk Prawnych, którymi pokierują wybitni naukowcy z Polski i całego świata. – Zadania, jakie postawiono przed Akademia Kopernikańską, są ambitne i pełne rozmachu. Od państwa zaangażowania będzie zależał rzeczywisty wpływ Akademii na perspektywy rozwoju nauki, na awans kolejnych jej dziedzin do światowej czołówki – pisał w liście skierowanym do uczestników prezydent Andrzej Duda.
W dniach 20-21 lutego w Toruniu będą odbywać się obrady kongresu. Wystąpią w nich badacze zajmujący się dziedzinami bliskimi Kopernikowi, jak astronomia, medycyna, ekonomia, prawo.
21 lutego będzie miała miejsce uroczystość podpisania “Deklaracji toruńskiej”. Nazwa dokumentu nawiązuje do słynnego “Colloquium charitativum” z 1645 r.
Rokowi Kopernikańskiemu towarzyszyć będą różne wydarzenia. Już 17 lutego przed Urzędem Marszałkowskim w Toruniu otwarto wystawę plenerową ,,Szlak Kopernikowski na Kujawach i Pomorzu”, organizowaną przez Kujawsko-Pomorskie Centrum Dziedzictwa. Ekspozycja ukazuje m.in. związki Mikołaja Kopernika z miastami regionu, a także ideę Szlaku Kopernikowskiego. Będzie dostępna do 5 marca. Tego samego dnia w Książnicy Kopernikańskiej otwarto wystawę ,,Z Torunia do gwiazd. Mikołaj Kopernik w zbiorach ikonograficznych Książnicy Kopernikańskiej”.
18 lutego w toruńskim ratuszu otwarto ekspozycję oryginałów pierwszego wydania dzieła Mikołaja Kopernika (14 znajdujących się w zbiorach polskich). Wystawę będzie można oglądać do 7 maja. Natomiast od 19 lutego przed Aulą UMK w Toruniu będzie można oglądać wystawę Przed Aulą UMK „Nieznane oblicza Kopernika”.
Jednym z interesujących wydarzeń będzie także zlot szkół kopernikańskich oraz 40. ogólnopolski harcerskiego Rajd Kopernikański. W imprezie weźmie udział 800 osób. Co najmniej setka z nich przystąpi do próby bicia rekordu Guinnessa w jednoczesnym przepisywaniu „De revolutionibus”.